Zaburzenia ze spektrum autyzmu

Home  /  Zaburzenia ze spektrum autyzmu

Zaburzenia ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorders, ASD) charakteryzują się nieprawidłowościami w zakresie kilku obszarów dotyczących nieprawidłowego lub upośledzonego rozwoju języka i komunikacji, trudności w funkcjonowaniu i interakcjach społecznych czy też występowaniu sztywnych, stereotypowych, powtarzających się wzorców zachowań i zainteresowań. Częstość występowania tego schorzenia jest obecnie szacowana na 1 na 68 dzieci a prowadzone w ciągu ostatnich lat badania epidemiologiczne sugerują, że częstość zachorowań na autyzm w dalszym ciągu wzrasta. Postępowanie terapeutyczne w autyzmie obejmuje  szereg interwencji terapeutycznych oraz opieki wielospecjalistycznej, jednak od tej pory brak przyczynowego leczenia. Pomimo prowadzonych na szeroką skalę badań, dotychczas nie udało się jednoznacznie ustalić etiopatogenezy autyzmu. Dotychczasowe wyniki badań wskazują na złożoną interakcję czynników genetycznych, immunologicznych i środowiskowych ze szczególnym uwzględnieniem neuroimmunologii. U osób z ASD stwierdzono nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu immunologicznego polegające m.in. na nieprawidłowej ekspresji genów, zwiększeniu stężenia cytokin prozapalnych w płynie mózgowo-rdzeniowym czy krwi obwodowej, nieprawidłowej odpowiedzi na bodziec czy nadmiernej aktywacji mikrogleju.

Dlaczego komórki macierzyste?

Mezenchymalne komórki macierzyste (ang. mesenchymal stromal cells, MSC) znane są ze swojego potencjału immunomodulacyjnego. Mogą one wpływać na zmianę profilu odpowiedzi immunologicznej na przeciwzapalną, regulować stężenia cytokin prozapalnych i czynników wzrostu, a także wywierać działanie neuroprotekcyjne.  

Dotychczas przeprowadzono kilka badań klinicznych z wykorzystaniem MSC u pacjentów z ASD.

Lv i wsp. 1  w latach 2009 – 2011 przeprowadzili nierandomizowane, otwarte, kontrolowane badanie kliniczne w celu oceny skuteczności podawania MSC ze sznura pępowinowego (WJ-MSC) wraz z komórkami jednojądrzastymi z krwi pępowinowej (CB-MNC) bądź samych CB-MNC u  dzieci z autyzmem. Po 24 tygodniach zaobserwowano znaczące zmniejszenie nasilenia objawów, z największą poprawą w grupie otrzymującej obie interwencje. Nie zaobserwowano żadnych poważnych działań niepożądanych.

W międzyczasie Sharma i wsp. 2 opublikowali rezultaty podania autologicznych komórek ze szpiku kostnego 32 pacjentom z ASD w wieku od 3 do 33 lat. Większość pacjentów wykazała poprawę funkcjonowania, w tym poprawę relacji społecznych, reaktywności emocjonalnej,  umiejętności komunikacji, wzorców zachować, a także polepszenie uwagi i koncentracji oraz zmniejszenie nieprawidłowych reakcji na bodźce zmysłowe. W kilku przypadkach zaobserwowano działania niepożądane (m.in. nadpobudliwość oraz napady drgawek u 3 pacjentów z nieprawidłowym EEG przed rozpoczęciem terapii).

Jednym z najnowszych doniesień w tej kwestii jest publikacja Boruczkowskiego i Zdolińskiej – Malinowskiej 3 z 2019 r. odnosząca się do profilu bezpieczeństwa WJ-MSC i wpływu tej metody leczenia na stężenia wybranych cytokin. Badaniem klinicznym I/II fazy objęto 20 pacjentów w wieku od 6 do 16 lat, którzy otrzymali 4 dożylne iniekcje WJ-MSC co 12 tygodni, a następnie byli oceniani 3 i 12 miesięcy po zakończeniu leczenia. Nie obserwowano poważnych skutków ubocznych leczenia. U 8 pacjentów obserwowano zmniejszenie nasilenia objawów, w tym u 5 zmniejszenie stężenia dwóch badanych cytokin, co było najbardziej zauważalne 3 miesiące po zakończeniu leczenia.

Najnowsze doniesienia odnośnie zastosowania WJ-MSC w terapii ASD dotyczą badania klinicznego I fazy (Sun i wsp. 2020) 4przy udziale 12 pacjentów w wieku od 4 do 9 lat. Otrzymali oni od 1 do 3 infuzji dożylnych WJ-MSC w 2-miesięcznych interwałach. Pacjenci zostali ocenieni 6 i 12 miesięcy po ostatniej podaży. U połowy pacjentów doszło do zmniejszenia objawów choroby. Pięciu pacjentów wykształciło przeciwciała przeciwko antygenom zgodności tkankowej właściwych dla podanych MSC, co jednak nie miało znaczenia klinicznego. Nie zanotowano poważnych działań niepożądanych.

Innym podejściem terapeutycznym związanym z zastosowaniem komórek jest infuzja krwi pępowinowej. Eksperymentalne badania przedkliniczne wykazały,  że  krew pępowinowa może okazać się alternatywą terapeutyczną dla pacjentów z ASD, gdyż  zawiera  komórki  efektorowe,  które  poprzez  efekt  parakrynny hamują procesy zapalne oraz modelują połączenia neuronalne. Przeprowadzono badanie kliniczne I fazy (Dawson i wsp. 2017)5, w którym 25 pacjentom w wieku od 2 do 6 lat podano autologiczną krew pępowinową i oceniono efekty leczenia odpowiednio po 6 i 12 miesiącach. Uzyskano zmniejszenie nasilenia objawów ASD, poprawę w sferze komunikacji, a także wodzenia wzrokiem w odpowiedzi na bodziec socjalny, co w szczególności dotyczyło dzieci z wyższym niewerbalnym ilorazem inteligencji. Opisano również poprawę w połączeniach istoty białej w badaniu MRI przede wszystkim u dzieci z lepszą odpowiedzią kliniczną (Carpenter i wsp. 2019)6. Nie zaobserwowano poważnych działań niepożądanych. Ten sam ośrodek przeprowadził badania kliniczne II fazy (Dawson i wsp. 2020)7, do którego włączono aż 180 pacjentów  w wieku od 2 do 7 lat, z czego 56 otrzymało autologiczną krew pępowinową, 63 allogeniczną, a 61 placebo. Wykazano, że dzieci bez niepełnosprawności intelektualnej odnoszą korzyść kliniczną z podania krwi pępowinowej w ramach poprawy umiejętności komunikacji oraz skupiania uwagi wzrokowej. 

Chcesz wiedzieć więcej?

Zajrzyj do rejestru toczących się badań: https://www.clinicaltrials.gov/
(wpisz „AUTISM” w pole „Condition” oraz „MSC” w pole „Other terms”)

  1. Lv YT, Zhang Y, Liu M, Qiuwaxi JN, Ashwood P, Cho SC, Huan Y, Ge RC, Chen XW, Wang ZJ, Kim BJ, Hu X. Transplantation of human cord blood mononuclear cells and umbilical cord-derived mesenchymal stem cells in autism. J Transl Med 2013; 11: 196.
  2. Sharma A, Gokulchandran N, Sane H, Nagrajan A, Paranjape A, Kulkarni P, Shetty A, Mishra P, Kali M, Biju H, Badhe P. Autologous bone marrow mononuclear cell therapy for autism: an open label proof of concept study. Stem Cells Int 2013; 2013: 623875.
  3. Boruczkowski D. i Zdolińska – Malinowska I. Wharton’s Jelly Mesenchymal Stem Cell Administration Improves Quality of Life and Self-Sufficiency in Children with Cerebral Palsy: Results from a Retrospective Study. Stem Cells International, 2019.
  4. Sun JM, Dawson G, Franz L, et al. Infusion of human umbilical cord tissue mesenchymal stromal cells in children with autism spectrum disorder [published online ahead of print, 2020 Jun 12]. Stem Cells Transl Med. 2020;10.1002/sctm.19-0434.
  5. Dawson G, Sun JM, Davlantis KS, et al. Autologous Cord Blood Infusions Are Safe and Feasible in Young Children with Autism Spectrum Disorder: Results of a Single-Center Phase I Open-Label Trial. Stem Cells Transl Med. 2017;6(5):1332-1339.
  6. Carpenter KLH, Major S, Tallman C, et al. White Matter Tract Changes Associated with Clinical Improvement in an Open-Label Trial Assessing Autologous Umbilical Cord Blood for Treatment of Young Children with Autism. Stem Cells Transl Med. 2019;8(2):138-147.
  7. Dawson G, Sun JM, Baker J, et al. A phase II randomized clinical trial of the safety and efficacy of intravenous umbilical cord blood infusion for treatment of children with autism spectrum disorder. J Pediatr. 2020;1-10.