Stwardnienie Rozsiane (SM) jest przewlekłą chorobą zapalną ośrodkowego układu nerwowego. Patomechanizm choroby polega na aktywacji limfocytów B przez nieznany czynnik sprawczy do produkcji przeciwciał skierowanych przeciwko białku mieliny, który uruchamia kaskadę procesów zapalnych z udziałem m.in. limfocytów T, cytokin, interleukin i białek oligoklonalnych.
Mielina to tłuszczowa substancja otaczająca aksony i tworząca izolującą elektrycznie warstwę, której głównym zadaniem jest zwiększenie prędkości przewodzenia sygnałów elektrycznych w neuronach. W wyniku autoagresji dochodzi do procesu demielinizacji czyli utraty otoczki mielinowej, co skutkuje osłabieniem lub utratą przewodzenia sygnałów wzdłuż nerwów co doprowadza do degeneracji aksonów.

W pierwszych latach choroby procesy zapalne przeważają nad zmianami degeneracyjnymi.

Odpowiednio do toczącego się patologicznego procesu w ośrodkowym układzie nerwowym oraz zaawansowania choroby wyróżniane są następujące postacie kliniczne stwardnienia rozsianego:

* rzutowo-remisyjna (RRMS)– z powodu zaostrzenia procesu zapalnego w trakcie rzutu występują nowe (lub nasilają się obecne wcześniej) objawy neurologiczne, a ustępują (zazwyczaj po leczeniu kortykosteroidami) w okresie remisji.

Oraz postacie przewlekłe z komponentą głównie degeneracyjną:

* pierwotnie postępującą (PPMS) – stałe pogarszanie się stanu neurologicznego, bez rzutu choroby i bez remisji objawów.

* wtórnie postępującą (SPMS) – po okresie choroby przebiegającej z rzutami i remisjami, w dalszym przebiegu schorzenia, nie występuje już remisja, a niesprawność chorego stale pogłębia się.

Dlaczego komórki macierzyste?

Terapie eksperymentalne z użyciem MSC dotyczą głównie postaci wtórnie postępującej – SPMS. Konieczność szukania nowych możliwości leczenia postaci postępujących stwardnienia rozsianego skierowała uwagę badaczy na potencjał jaki niosą ze sobą komórki macierzyste. Podanie komórek mezenchymalnych pozwala na dostarczenie nowych, niezróżnicowanych komórek, które, zdolne są do różnicowania i podziału, samoodnawiania oraz tworzenia bardziej wyspecjalizowanych komórek. Badania pokazują, że komórki mezenchymalne komórki zostały bezpiecznie zastosowane u pacjentów z wtórnie postępującą postacią stwardnienia rozsianego. Wyniki badań mogą sugerować ich potencjalną rolę neuroprotekcyjną. W związku z zarejestrowanymi lekami w tej postaci stwardnienia rozsianego terapie z użyciem komórek macierzystych z udziałem dużej grupy pacjentów są trudne do przeprowadzenia, a do takich badań rekrutowani są pacjenci z opornymi postaciami choroby i w ten sposób do badań z użyciem komórek mezenchymalnych mogą trafiać pacjenci wyselekcjonowani – z najmniejszym potencjałem pozytywnej reakcji na leczenie 

Jednym z najnowszych doniesień w tej kwestii jest publikacja z 2018 oceniająca skuteczność stosowania MSC ze sznura pępowinowego w leczeniu stwardnienia rozsianego (SM)¹. Celem badania była ocena skuteczności i bezpieczeństwa dożylnego podania MSC ze sznura pępowinowego pacjentom ze stwardnieniem rozsianym. Badaniem objęto 20 pacjentów cierpiących na stwardnienie rozsiane. Każdy pacjent otrzymał siedem wlewów dożylnych w ciągu 7 dni (1 wlew/dzień) w dawce 20 x 10⁶MSC każdy. Oceny dokonywano na początku badania, 1 miesiąc i 1 rok po podaniu. Skuteczność oceniano za pomocą wyników rezonansu magnetycznego (MRI) oraz typowych dla SM testów sprawności: Rozszerzonej Skali Niewydolności Ruchowej (EDSS), skali Scripps (SNRS), testu T25FW (polega na pomiarze czasu, jakiego pacjent potrzebuje do samodzielnego przejścia dystansu 7,6 m (25 stóp)),  testu 9HPT (pacjent proszony jest o umieszczenie w 9 otworach patyczków, a następnie wyciągnięcie ich w możliwie najkrótszym czasie, korzystając kolejno z ręki dominującej i niedominującej) oraz skróconym kwestionariuszem jakości życia RAND-36. Po podaniu MSC zaobserwowano głównie poprawę w:

* wynikach w skali EDSS, gdzie wynik niższy oznacza poprawę (średnia Baseline – 5,23, 1 miesiąc –  4,75 (p <0,03), 12 miesięcy – 4,62 (p<0,04))

* funkcjonowaniu pęcherza, jelit i sprawności seksualnej w skali SNRS, gdzie za normę przyjmuję wartość 0, w okresie 1 miesiąca po terapii (Baseline: -4,7, 1 miesiąc: -2,65, (p <0,01) i 12 miesięcy: -3,12 (ns))

* sprawności niedominującej ręki wg. testu 9HPT (czas wykonania testu – im krótszy tym ręka bardziej sprawna (Baseline: 37,56, 1 miesiąc: 32,49 (p <0,01), 12 miesięcy: 31,55 (ns)

* w czasie potrzebnym do przejścia 7,6 m wg. testu T25FW, gdzie krótszy czas na przejście oznacza lepsze funkcjonowanie kończyn dolnych i chodu (Baseline 17,5 s, 1 miesiąc 11,5 s (p <0,02), 1 rok 13,3 s (ns))

Zaobserwowaną też ogólną poprawę stanu zdrowia i poprawę jakości życia.

Zmniejszenie objawów choroby było najbardziej zauważalne 1 miesiąc po leczeniu. Oceny dokonane po 12 miesiącach pokazały wyniki nieistotne statystycznie lub na granicy istotności statystycznej (jak EDSS). U większości badanych (83,3%) nie zaobserwowano progresji choroby i zmian patologicznych w obrazie MRI mózgu i szyjnego odcinka rdzenia kręgowego. W badaniu wysnuto wniosek, że dożylne podanie MSC ze sznura pępowinowego pacjentom ze stwardnieniem rozsianym jest bezpieczne, a potencjalne korzyści terapeutyczne powinny być dalej badane.

W 2 innych badaniach zarejestrowanych w bazie Clinicaltrials.gov, a koncentrujących się na leczeniu SM przy użyciu UC-MSC (MSC ze sznura pępowinowego) nie opublikowano jak dotąd wyników (NCT02418325 i NCT02587715).

W innym artykule opublikowanym także w 2018 roku opisano przypadki 2 pacjentów, których leczono dożylnym podaniem UC-MSC ². U każdego pacjenta było wykonanych 7 podań w odstępach 2-miesięcznych. Pierwszy pacjent miał postać rzutowo-remisyjną, a drugi – postać wtórnie postępującą. W badaniu tym był także jeden pacjent, który traktowany był jako grupa kontrolna. Wyniki tej pracy, która miała przede wszystkim oceniać bezpieczeństwo – nie obserwowano poważnych zdarzeń niepożądanych. Zanotowane objawy niepożądane dotyczyły: zawrotów głowy, bólów głowy, zaczerwienienia i podrażnienia skóry. Obserwowano również podwyższoną temperaturę, która nie wymagała interwencji i samoistnie ustępowała w ciągu 36 godzin.

W bazie PubMed można odnaleźć też artykuły, które opisują rezultaty badań prowadzonych przy użyciu innych źródeł MSC (łożysko, tkanka tłuszczowa, szpik kostny) w terapii pacjentów ze stwardnieniem rozsianym.

W badaniu opublikowanym w 2014 roku pacjentom z postacią rzutowo-remisyjną (10) oraz postacią wtórnie postępującą (6) podawano komórki mezenchymalne pochodzące z łożyska ³. Grupa została podzielona na 3 ramiona (mała dawka MSC (1,5×10⁸) – 6 pacjentów, duża dawka (6×10⁸) – 6 pacjentów oraz 4 pacjentów grupie placebo). Celem była ocena bezpieczeństwa – mierzona wskaźnikami klinicznymi i przy pomocy MRI. Preparat podawano dożylnie szesnastu pacjentom. Nie stwierdzono żadnych poważnych zdarzeń niepożądanych, nie obserwowano także żadnej reakcji toksycznej w odpowiedzi na leczenie MSC.

Ciekawe jest również badanie z komórkami mezenchymalnymi autologicznymi pochodzącymi z tkanki tłuszczowej (Ad-MSC) w terapii wtórnie postępującej postaci stwardnienia rozsianego. Praca opublikowana w 2018 roku ⁴. Jest to badanie fazy I/II (zaślepione, randomizowane, z trzema ramionami (placebo, mała dawka  i duża dawka)). Wzięło w nim udział 30 pacjentów (11 w grupie placebo, 10 w grupie mała dawka i 9 w grupie duża dawka). Zaobserwowano 1 poważne zdarzenie niepożądane – infekcję dróg moczowych, którą opisano jako niezwiązaną z prowadzoną terapią MSC.

Nie zaobserwowano istotnej statystycznie zmiany w ocenie EDSS po 12 miesiącach od zastosowanej terapii, ani też istotnych statystycznie zmian w obrazach rezonansu magnetycznego, wzrokowych potencjałów wywołanych, ani też istotnych zmian w badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego. Należy zaznaczyć, że pacjenci rekrutowani do badania byli w zaawansowanym stanie już na samym początku terapii. Ich średni wynik EDSS to 7,5.

Inne badanie opublikowane w 2012 roku u pacjentów z wtórnie postępująca postacią stwardnienia rozsianego, którym podano autologiczne komórki pochodzące ze szpiku kostnego również pokazało bezpieczeństwo tej formy terapii ⁵. Do badania włączono 10 pacjentów, a każdy z nich otrzymał MSC w dawce 1,6×10⁶ komórek/kg masy ciała podanych dożylnie. Czas obserwacji trwał 10 miesięcy.

Nie obserwowano poważnych zdarzeń niepożądanych, jeden pacjent rozwinął wysypkę, na krótko po podaniu komórek, zaś dwóch innych – infekcję na 3-4 tygodnie po podaniu MSC.

Badacze zaobserwowali ponadto poprawę w zakresie ostrości wzroku oraz wyników badania wzrokowych potencjałów wywołanych (VEP).

Chcesz wiedzieć więcej?

Zajrzyj do rejestru toczących się badań: https://www.clinicaltrials.gov/
(wpisz „MULTIPLE SCLEROSIS” w pole „Condition” oraz „MSC” w pole „Other terms”)