Bezpieczeństwo

Home  /  Bezpieczeństwo

BEZPIECZEŃSTWO STOSOWANIA MEZENCHYMALNYCH KOMÓREK MACIERZYSTYCH (MSC)

 

Mezenchymalne komórki macierzyste (MSC) są od wielu lat szeroko stosowane eksperymentalnie w różnych kontekstach klinicznych. Istnieje zainteresowanie wykorzystaniem tych komórek, szczególnie w schorzeniach nieuleczalnych, które w związku z postępującymi, nieodwracalnymi zmianami patologicznymi obniżają sprawność chorego, doprowadzając go do trwałej niepełnosprawności. W ciągu ostatnich 25 lat procedury z użyciem MSC wykazały wysoki profil bezpieczeństwa, do tego stopnia, że obecnie istnieje ponad 920 zarejestrowanych badań klinicznych z ich użyciem. Ponad 10 tyś. pacjentów leczono w kontrolowanych warunkach klinicznych badań 1, 2 lub 3 fazy1,2. MSC stosowano do terapii m.in. chorób neurologicznych, autoimmunologicznych, niedokrwiennych, okulistycznych, metabolicznych, układu mięśniowo-szkieletowego oraz układu oddechowego3,1.

MSC klasyfikowane są jako leki terapii komórkowej. Produkty lecznicze na bazie ludzkich mezenchymalnych komórek macierzystych z pozwoleniem na dopuszczenie do obrotu dostępne są w Europie, Japonii, Kanadzie, Nowej Zelandii, Korei Południowej i Indiach. Stosuje się je w terapii: chorób o podłożu zapalnym, autoimmunologicznym, kardiologicznych, neurologicznych, uszkodzeń narządu ruchu i powikłań po urazach4

Wytwarzanie produktów leczniczych opartych na komórkach macierzystych, podobnie jak innych leków pochodzenia niekomórkowego, powinno podlegać wytycznym dobrej praktyki wytwarzania (Good Manufacturing Practice, GMP), żeby zagwarantować jakość i bezpieczeństwo terapii z ich wykorzystaniem. Procesem leczenia z użyciem MSC powinien kierować lekarz posiadający odpowiednio wysokie kwalifikacje. Osoba, która ma być poddana terapii musi być poinformowana o celach, sposobach i warunkach przeprowadzenia eksperymentu, spodziewanych korzyściach leczniczych oraz ryzyku. Pacjenci muszą również zostać przebadani pod kątem zakwalifikowania ich do leczenia, ponieważ nie wszyscy mogą być poddani terapii z użyciem MSC. Ponadto, leczenie może być rozpoczęte wyłącznie po wyrażeniu pozytywnej opinii o projekcie przez niezależną komisję bioetyczną5.

Mezenchymalne komórki macierzyste mogą pochodzić z tkanki tłuszczowej, szpiku kostnego, tkanki pępowinowej, krwi pępowinowej i innych. Każde źródło ma pewne zalety, a typ używanych komórek macierzystych może się różnić w zależności od potrzeb pacjenta i jest wybierany na podstawie zaleceń lekarza. Tkanka pępowiny tzw. galareta Whartona jest bogata w mezenchymalne komórki macierzyste (WJ-MSC), które mogą pomóc w regeneracji i leczeniu różnych schorzeń. WJ-MSC nie wywołują negatywnej odpowiedzi ze strony układu odpornościowego człowieka, co eliminuje potrzebę dopasowania dawcy i umożliwia stosowanie ich u szerokiego grona ludzi bez obawy przed odrzuceniem. W bazie clinicaltrials.gov zarejestrowanych jest kilkadziesiąt badań klinicznych z użyciem WJ-MSC do terapii m.in. cukrzycy i jej powikłań, barwnikowego zapalenia siatkówki, dziedzicznej dystrofii siatkówki, choroby zwyrodnieniowej stawów, kardiomiopatii, choroby wieńcowej i stwardnienia zanikowego bocznego1.

Dokonano analizy bezpieczeństwa badań klinicznych z zastosowaniem MSC pochodzących z różnych źródeł, w tym z galarety Whartona (WJ-MSC) podawanych ogólnoustrojowo/donaczyniowo6,7. Wyniki przeglądu mogą stanowić dla badaczy, lekarzy, organów regulacyjnych oraz pacjentów i ich rodzin dodatkowe zapewnienie, że donaczyniowe podawanie MSC uznawane jest za bezpieczne. Przegląd badań klinicznych z użyciem MSC, podawanych dokanałowo, wewnątrzrdzeniowo lub donaczyniowo, pacjentom z chorobami neurologicznymi, takimi jak stwardnienie zanikowe boczne (ALS)8, stwardnienie rozsiane (SM)9, uraz rdzenia kręgowego10 czy mózgowe porażenie dziecięce11 potwierdził, że jest to bezpieczna i dobrze tolerowalna procedura.  Zakończone badanie z użyciem mezenchymalnych komórek macierzystych pochodzących z galarety Whartona w terapii barwnikowego zapalenia siatkówki pokazało, że jest to skuteczna i bezpieczna opcja terapeutyczna12. Typowe, krótkoterminowe działania niepożądane występujące bezpośrednio po podaniu MSC to gorączka i ból głowy. Efekty te zwykle ustępowały samoistnie po kilku godzinach.

Przeprowadzono przegląd zdarzeń niepożądanych odnotowanych w trakcie leczenia z użyciem MSC, które pochodziły z tkanki tłuszczowej, szpiku kostnego i z dwóch źródeł: tkanki tłuszczowej i sznura pępowinowego podawanych jednoczasowo13. Po dokładnej analizie przebiegu terapii, które zakończyły się wystąpieniem takiego zdarzenia, stwierdzono, że doszło do niego z jednego lub kilku następujących powodów:

* zabieg przeprowadzany był w tzw. „klinice komórek macierzystych” reklamującej się w mediach i dającej gwarancję wyleczenia, jednocześnie nieposiadającej odpowiedniego zaplecza technicznego i osobowego do przeprowadzania zabiegów z użyciem MSC;

* przeprowadzanie zbiegów bez aprobaty stosownych organów regulatorowych;

* przeprowadzanie zabiegów przez osoby nieuprawnione;

* niewłaściwym przygotowaniu pacjenta do zabiegu;

* niestosowanie wystandaryzowanych protokołów przy pobieraniu i przygotowywaniu mezenchymalnych komórek macierzystych do podania pacjentowi, zapewniających jakość i bezpieczeństwo preparatu 14-21.

Należy zachować szczególną ostrożność podczas zabiegów w celu terapii schorzeń okulistycznych, gdzie poza jakością preparatu, ogromne znaczenie ma doświadczenie lekarza wykonującego zabieg w obrębie gałki ocznej. Tych zdarzeń można było uniknąć, gdyby aplikowane pacjentom terapie posiadały zgody organów regulatorowych, były przeprowadzane w placówkach medycznych lub szpitalach i były nadzorowane przez doświadczonych lekarzy o wysokich kwalifikacjach.

Na podstawie aktualnych danych można stwierdzić, że terapia mezenchymalnymi komórkami macierzystymi jest bezpieczna i dobrze tolerowana przez pacjentów. Na całym świecie cały czas trwają dalsze, kontrolowane badania kliniczne i eksperymenty medyczne, w których stale monitoruje się zdarzenia niepożądane, aby dokładnie określić profil bezpieczeństwa MSC.

 

  1. wyszukiwanie: mesenchymal stem cell lub Wharton’s jelly mesenchymal stem cell na clinicaltrials.gov
  2. Pittenger MF, Discher DE, Péault BM, Phinney DG, Hare JM, Caplan AI. Mesenchymal stem cell perspective: cell biology to clinical progress. NPJ Regen Med. 2019 Dec 2;4:22..
  3. Cho JR, Yong KW and Nam HY. Current Status and Perspectives of Human Mesenchymal Stem Cell Therapy. Stem Cell Int. 2019 Volume 2019, Article ID 4762634
  4. López-Beas J, Guadix JA, Clares B, Soriano-Ruiz JL, Zugaza JL, Gálvez-Martín P. An overview of international regulatory frameworks for mesenchymal stromal cell-based medicinal products: From laboratory to patient. Med Res Rev. 2020 Jul; 40(4): 1315-1334.
  5. Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty z dnia 5 grudnia 1996 r. (Rozdział 4)
  6. Lalu MM, McIntyre L, Pugliese C, Fergusson D, Winston BW, et al. (2012) Safety of Cell Therapy with Mesenchymal Stromal Cells (SafeCell): A Systematic Review and Meta-Analysis of Clinical Trials. PLoS ONE 2012. 7(10),
  7. Thompson M, Mei SHJ, Wolfe D, Champagne J, Fergusson D, Stewart DJ, Sullivan KJ, Doxtator E, Lalu M, English SW, Granton J, Hutton B, Marshall J, Maybee A, Walley KR, Santos CD, Winston B, McIntyre L. Cell therapy with intravascular administration of mesenchymal stromal cells continues to appear safe: An updated systematic review and meta-analysis. 2020 Jan 17;19:100249.
  8. Gugliandolo A, Bramanti P, Mazzon E. Mesenchymal Stem Cells: A Potential Therapeutic Approach for Amyotrophic Lateral Sclerosis?. Stem Cells Int. 2019; 2019:3675627
  9. Oliveira AG, Gonzalves M, Ferreira H, Neves NM. Growing evidence supporting the use of mesenchymal stem cell therapies in multiple sclerosis: a systematic review, Multiple Sclerosis and Related Disorders 2019, 13: 125-129
  10. Silvestro S, Bramanti P, Trubiani O, Mazzon E. Stem Cells Therapy for Spinal Cord Injury: An Overview of Clinical Trials. Int J Mol Sci. 2020; 21(2):659
  11. Eggenberger S, Boucard C, Schoeberlein A, Guzman R, Limacher R, Surbek D, Mueller M.Stem cell treatment and cerebral palsy: Systemic review and meta-analysis. World J Stem Cells. Oct 26, 2019; 11(10): 891-903.
  12. Özmert, E., Arslan, U. Management of retinitis pigmentosa by Wharton’s jelly-derived mesenchymal stem cells: prospective analysis of 1-year results. Stem Cell Res Ther 11, 353.
  13. Bauer G, Elsallab M, Abou-El-Enein M. Concise Review: A Comprehensive Analysis of Reported Adverse Events in Patients Receiving Unproven Stem Cell-Based Interventions. Stem Cells Translational Medicine 2018; 7:676–685
  14. Kuriyan AE, Albini TA, Townsend JH et al. Vision loss after intravitreal injection of autologous “Stem Cells” for AMD. N Engl J Med 2017;376:1047–1053
  15. Jung JW, Kwon M, Choi JC et al. Familial occurrence of pulmonary embolism after intravenous, adipose tissue‐derived stem cell therapy. Yonsei Med J 2013; 54:1293–1296
  16. Ikka T, Fujita M, Yashiro Y et al. Letter recent court ruling in Japan exemplifies another layer. Stem 2015; 17:507–508
  17. Naples Daily News . 2014. Bonita Springs Stem Cell Doctor Grekos Loses Two More Rounds In Court [Internet]. Available at http://archive.naplesnews.com/news/local/bonita-springs-stem-cell-doctor-grekos-loses-two-more-rounds-in-court-ep-589350147-337085341.html.
  18. CNN International Edition . 2010. South Korean Company Cleared in Deaths Following Stem Cell Therapy [Internet]. Available at http://edition.cnn.com/2010/WORLD/asiapcf/12/14/south.korea.stem.cell/index.html.
  19. Scientific American . 2012. In the Flesh: The Embedded Dangers of Untested Stem Cell Cosmetics [Internet]. Available at https://www.scientificamerican.com/article/stem-cell-cosmetics.
  20. The Telegraph . 2011. Europe’s Largest Stem Cell Clinic Shut Down After Death Of Baby [Internet]. Available at https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/8500233/Europes-largest-stem-cell-clinic-shut-down-after-death-of-baby.html.
  21. Alderazi YJ, Coons SW, Chapman K. Catastrophic demyelinating encephalomyelitis after intrathecal and intravenous stem cell transplantation in a patient with multiple sclerosis. J Child Neurol 2012; 27:632–635.